Het bewaken van grenzen met de mensen om je heen blijft een levenslange opgave. De grens is weliswaar niet fysiek, maar voelt wel fysiek wanneer iemand hem gepasseerd heeft. Meestal komt het bewustzijn op het moment dat het te laat is voor grensbewaking. Waar ik vooral steeds instink is het idee dat je rationeel moet kunnen uitleggen waarom de grens daar ligt. Daar lijkt de ander om te vragen: een verklaring voor iets dat jij voelt. Vaak is dat onmogelijk en dan ga ik met gestrekt been alsnog hardhandig mijn grens terugwinnen of ik geef toe.... Wat helpt om het gezonde midden tussen die twee uitersten te vinden is tijd inbouwen. Tijd om te voelen waar jij staat, waar de ander naartoe wil en waar daarin voor jou de grens ligt. Tenslotte ben jij de enige die jouw grenzen kan bepalen.

De vervagende grenzen van de winter brengen meer zicht op de tuin als geheel en geven aanleiding om te herstructureren en grenzen voor het komende tuinseizoen hier en daar te verleggen.